Robert Oppenheimer centralna je figura u novom filmu Christophera Nolana, u kojem njegov lik tumači Cillian Murphy.
VEZANI TEKST – “Oppenheimer”: Film o ocu atomske bombe u kinima
Film je usredotočen na Oppenheimerov značajan doprinos razvoju atomske bombe tokom Drugog svjetskog rata i kasniju kontroverzu s kojom se suočio kada je izrazio zabrinutost zbog eskalacije utrke u naoružanju između Sjedinjenih Država i Sovjetskog Saveza. Zbog svojih političkih stavova i navodnih veza s komunističkim simpatizerima, postao je predmetom vladine istrage, transformirajući se iz slavnog naučnika u potencijalnog protivnika vlastite zemlje.
Rođen u New Yorku 1904. godine, Oppenheimer je rano pokazao interes za nauku. Tokom svoje rane karijere provodio je revolucionarna istraživanja u teorijskoj astronomiji, nuklearnoj fizici, spektroskopiji i kvantnoj teoriji polja. Odigrao je presudnu ulogu u uspostavljanju američke škole teorijske fizike, koja je stekla značaj u 1930-ima, piše Stav.
FOTO: United States Department of Energy
Devetog oktobra 1941. godine, dva mjeseca prije ulaska Sjedinjenih Država u Drugi svjetski rat, predsjednik Franklin D. Roosevelt odobrio je program razvoja atomske bombe. U maju 1942. James B. Conant, predsjednik Odbora za istraživanje nacionalne odbrane i bivši predavač Oppenheimerov profesor na Univerzitetu Harvard, pozvao ga je da pomogne izračunima brzih neutrona. Američka vojska je nakon toga u junu 1942. osnovala Manhattanski inženjerski okrug, poznat i kao Projekt Manhattan. Leslie Groves, koji je nadgledao izgradnju Pentagona, imenovan je direktorom projekta.
Unatoč Oppenheimerovim lijevim političkim stavovima i nedostatku iskustva u vođenju velikih projekata, Groves ga je odabrao za voditelja tajnog laboratorija za oružje projekta zbog njegovog dubokog razumijevanja praktičnih aspekata uključenih u projektiranje i stvaranje atomske bombe. Prepoznajući potrebu za sigurnošću i kohezijom, Oppenheimer i Groves odlučili su uspostaviti tajnu istraživačku laboratoriju na udaljenoj lokaciji. Odabrali su planinu u blizini Santa Fea u Novom Meksiku.
FOTO: United States Department of Energy
Laboratorij Los Alamos, također poznat kao Projekt Y, izgrađen je ondje pod upravom Univerziteta California. Njegova je misija bila dizajnirati i konstruirati prve atomske bombe.
Godine 1943. razvojni napori projekta pomaknuli su se prema oružju implozijskog tipa, poznatom kao “Little Boy”, koje je zamijenilo raniji dizajn “Thin Man”. Dana 16. jula 1945. dogodila se prva detonacija nuklearnog oružja kodnog imena Trinity u pustinji Jornada del Muerto u Novom Meksiku. Oppenheimer, koji je odabrao ime Trinity, bio je inspiriran poezijom Johna Donnea.
Svjedočeći eksploziji, prisjetio se stiha iz hinduističkih spisa Bhagavad Gite, koji kaže: “Kad bi sjaj hiljadu sunaca odjednom prsnuo na nebo, to bi bilo poput sjaja Moćnog.” Također je kasnije spomenuo još jedan stih preveden kao “Ja sam postao smrt, razarač svjetova.”
Nakon atomskog bombardiranja Hirošime 6. augusta 1945., Oppenheimer je u Los Alamosu izrazio žaljenje što oružje ranije nije bilo dostupno za upotrebu protiv nacističke Njemačke. Međutim, on i mnogi drugi uključeni u projekt navodno su bili uzrujani zbog drugog bombaškog napada u Nagasakiju, budući da ga nisu smatrali nužnim s vojnog stajališta.
Dana 17. augusta, Oppenheimer je otputovao kako bi predao pismo ministru rata Henryju L. Stimsonu, izražavajući svoje nezadovoljstvo i zalažući se za zabranu nuklearnog oružja. U oktobru 1945. imao je sastanak s predsjednikom Harryjem S. Trumanom, koji je završio loše nakon što je Oppenheimer izjavio da osjeća da ima “krvave ruke”, što je razbjesnilo Trumana. Nakon sastanka, Truman je rekao Deanu Achesonu, svom državnom podsekretaru: “Ne želim više nikada vidjeti tog ku…og sina u ovom uredu.” Međutim, Truman je Oppenheimeru dodijelio Medalju za zasluge 1946. godine.
FBI je pratio Oppenheimera i prije rata zbog njegovih simpatija za komuniste dok je radio kao profesor na Berkeleyju i bliskih veza s članovima Komunističke partije, uključujući njegovu ženu i brata. Dana 7. juna 1949. Oppenheimer je svjedočio pred Komitetom za neameričke aktivnosti Predstavničkog doma, priznajući svoju prošlu povezanost s Komunističkom partijom i otkrivajući da su neki od njegovih studenata na Berkeleyu bili komunisti tokom u tim danima.
FOTO: US Govt. Defense Threat Reduction Agency
Dana 7. novembra 1953. William L. Borden, bivši izvršni direktor Zajedničkog odbora za atomsku energiju Kongresa, poslao je pismo direktoru FBI-a J. Edgaru Hooveru u vezi s Oppenheimerom. Borden je optužio Oppenheimera da je “agent Sovjetskog Saveza” na temelju vladinog istražnog dosjea. U pismu se navodi da je Oppenheimer finansijski podupirao Komunističku partiju od aprila 1942. i da je zaposlio nekoliko komunista u Los Alamosu i radio protiv razvoja hidrogenske bombe i poslijeratnih inicijativa za atomsku energiju.
Nakon što je primio ovu informaciju, predsjednik Dwight D. Eisenhower bio je zabrinut zbog mogućnosti da su ove tvrdnje istinite i naredio je da se 3. decembra Oppenheimeru zabrani pristup informacijama o atomskom oružju. Lewis Strauss, šef Komisije za atomsku energiju, gajio je dugogodišnju ogorčenost prema Oppenheimeru zbog njegovog protivljenja razvoju hidrogenske bombe i poniženja pred Kongresom. Dana 21. decembra 1953. Strauss je obavijestio Oppenheimera da je njegova sigurnosna dozvola suspendirana nakon procjene njegovog dosjea. Oppenheimer je odlučio ne dati ostavku i zatražio je saslušanje.
FOTO: U.S. Army Corps of Engineers
Saslušanje se primarno usredotočilo na Oppenheimerovu navodnu komunističku prošlost i njegovu povezanost sa navodno nelojalnim ili komunistički orijentiranim naučnicima tokom Projekta Manhattan. Iako su mnogi istaknuti naučnici, vladini zvaničnici i oficiri svjedočili u prilog Oppenheimeru, Edward Teller i Leslie Groves svjedočili su protiv njega. Tellerovo svjedočenje izazvalo je bijes unutar naučne zajednice. Desetljećima kasnije, arhiv KGB-a otkrio je neuspješne pokušaje Sovjeta da vrbuju Oppenheimera.
Nakon Projekta Manhattan, Oppenheimer je nastavio predavati, pisati i raditi na polju fizike. Održao je predavanja o historiji nauke, njenoj ulozi u društvu i prirodi svemira, naglašavajući važnost izbjegavanja upotrebe nuklearnog oružja.
Oppenheimer je preminuo 1967. godine.
